Από τους πρώτους χρόνους της ζωής της η
Εκκλησία περιγράφει την εμπειρία της σωτηρίας, που μας χάρισε ο Σταυρός του
Χριστού. Ο θάνατος του Χριστού στο Σταυρό είναι μια νίκη, ένας «ζωοποιός
θάνατος» (λειτουργία Μ. Βασιλείου). Είναι η ολοκλήρωση του λυτρωτικού έργου του
Κυρίου επί της γης. Για τον λόγο αυτόν, ο Εσταυρωμένος βρίσκεται σε κάθε
ορθόδοξο ναό, πίσω από την Αγία Τράπεζα και πάνω από την ωραία πύλη, στην
κορυφή του τέμπλου. Η εικόνα της Σταύρωσης, έχει τη θέση της στο δωδεκάορτο,
στην πάνω σειρά του τέμπλου. Ως τοιχογραφία ιστορείται, συνήθως, στο βόρειο
μέρος του θόλου.
Αρχικά, την περίοδο των Διωγμών, δε
ζωγραφιζόταν η Σταύρωση, αλλά συμβολικά ο αμνός του Θεού μπροστά από Σταυρό.
Την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου αρχίζει η ελεύθερη χρησιμοποίηση του Σταυρού,
χωρίς Χριστό. Κατόπιν, μετά τις Χριστολογικές έριδες και τη διατύπωση του
ορθοδόξου δόγματος περί Χριστού στις πρώτες οικουμενικές συνόδους, αρχίζει η
εμφάνιση του εσταυρωμένου.
Η Σταύρωση του Χριστού δεν είναι
αποτυχία του έργου Του, αλλά πλήρης επιτυχία. Είναι η νίκη του θανάτου. Είναι η
Δόξα του Υιού και Λόγου του Θεού. Μην ξεχνάμε ότι εκείνη τη στιγμή βρίσκεται
στον άδη και λυτρώνει τους κεκοιμημένους. Αυτό μαρτυρεί και η ορθόδοξη εικόνα
της Ανάστασης, δηλαδή «εις άδου κάθοδος».
Η ζωή με
προβλήματα και δυσκολίες, η οποία συνήθως, μας φαίνεται βαριά και δυσβάστακτη,
αποτελεί τη βάση για τη σωτηρία. Σήμερα, τουλάχιστον στην Ελλάδα, οι χριστιανοί
δεν διώκονται και δεν αντιμετωπίζουν το μαρτύριο. Πάντοτε όμως έχουν
προβλήματα, δυσκολίες, θλίψεις, πόνο. Η οδός αυτή όμως είναι η οδός που οδηγεί
στον Παράδεισο. Βέβαια, με αυτό που λέμε σε καμία περίπτωση δεν εννοούμε ότι
αυτός που πορεύεται προς τη Βασιλεία των Ουρανών είναι ή πρέπει να είναι
πεσιμιστής ή σκυθρωπός ή μονόχνωτος. Το αντίθετο μάλιστα! Είναι αισιόδοξος
μπροστά σε δυσκολίες που θα έκαναν κάποιον άλλο να λυγίσει. Είναι χαρούμενος
ακόμη και όταν τα προβλήματα προκαλούν θλίψη. Έχει χαρά, η οποία είναι ένας από
τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος. Έχει πίστη ότι ο Θεός δεν τον ξεχνά. Αφήνεται
με εμπιστοσύνη στο θέλημά Του και το ακολουθεί αγωνιζόμενος.
Αυτή είναι η
επιτομή της πνευματικής ζωής. Αυτό έκανε και ο Χριστός. Κατά την προσευχή στον
κήπο της Γεσθημανή, μετά το Μυστικό Δείπνο, τη στιγμή που ζήτησε να αποφύγει το
μαρτύριο, δεν επέμεινε στο φόβο του, δεν αρνήθηκε να προχωρήσει. Παρά το ότι γνώριζε
τι επρόκειτο να ακολουθήσει αφέθηκε με εμπιστοσύνη στο Θεό λέγοντας: όχι όπως
θέλω Εγώ αλλά όπως θέλεις Εσύ.
Αυτή η πορεία
δεν σταματά με το θάνατο. Δεν διακόπτεται από το μαρτύριο. Αντιθέτως, ο θάνατος
αποτελεί το επιστέγασμα της αγάπης και την απαρχή της αιώνιας ζωής. Ο Χριστός
πρώτα πέθανε και έπειτα αναστήθηκε.
Ας μην δούμε
την προσδοκία της ουράνιας ζωής ως μία ουτοπική προσμονή, ως μία μη ρεαλιστική
μετάθεση της ευτυχίας μετά το θάνατο, η οποία, κατά τα λεγόμενα κάποιων, δεν
υφίσταται, αλλά να δούμε την γεμάτη χαρά ζωή των αγίων, οι οποίοι ακόμη και
όταν πεινούσαν, πονούσαν, ασθενούσαν και διώχνονταν δεν έχαναν τη χαρά και τη
γαλήνη τους.
Νομίζω ότι
στις δύσκολες στιγμές που περνά και η πατρίδα μας, αλλά και όλοι εμείς, άλλος
περισσότερο και άλλος λιγότερο, χρειαζόμαστε αυτή την εμπιστοσύνη, η οποία μας
στηρίζει, αλλά και τη γνώση ότι ο σταυρός ακολουθείται από την Ανάσταση.
Στην Εκκλησία μας, όπου ασκούμεθα
σταυρικά, λαμβάνουμε την πείρα της Αναστάσεως.
Όλα στην Εκκλησία μας είναι αναστάστιμα
γιατί είναι σταυρικά. Η Εκκλησία μας είναι Εκκλησία του Σταυρού και της
Αναστάσεως. Χωρίς σταυρό δεν υπάρχει Ανάστασις, αλλά ούτε και σταυρός υπάρχει
που να μην ακολουθείται από Ανάσταση.
Ο φίλαυτος κόσμος έχει ως ιδανικά του
την ευημερία, την καλοζωΐα, την άνεση, που τοποθετεί την ελευθερία όχι στη
θυσία και την αγάπη, αλλά στον εγωισμό. Ο σταυρός μας τρομάζει. Και αυτό είναι
φυσικό. Γιατί μας διέλυσε η άνεση.
Αυτός ο κόσμος που απορρίπτει σήμερα
τον σταυρό του Χριστού είναι υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει οδυνηρότατες και
μάλιστα φοβερές μάστιγες που είναι και συνέπειες της αντισταυρικής του πορείας.
Ο διάβολος προσπαθεί να μας φοβίσει ότι άν διαλέξουμε τη σταυρική ζωή δεν θα
προοδεύσουμε, δεν θα επικρατήσουμε (παροιμία: με τον σταυρό στο χέρι), θα
γίνουμε θύματα των άλλων. Έτσι από ολιγοπιστία παραγνωρίζουμε την Χάρη, τη
δύναμη και την προσπάθεια του Θεού.
Έχουμε ακόμη να αντιμετωπίσουμε
πειρασμούς από ανθρώπους του περιβάλλοντός μας που μας επαναλαμβάνουν ό,τι οι
σταυρωταί του Χριστού στον Εσταυρωμένο Κύριο: “Εάν είσαι γιός του Θεού, κατέβα
από τον Σταυρό “.
Οι Εβραίοι ήθελαν τον Ιησού Χριστό
Μεσσία, αλλά χωρίς σταυρό. Και σήμερα οι άνθρωποι θέλουν να φτιάξουν έναν
επίγειο παράδεισο χωρίς σταυρό.
Η Ορθόδοξη Ανατολή συγκλονίζεται από το
μυστήριό του Σταυρού. Είναι χαρακτηριστικό το περιστατικό που αναφέρεται στο
Γεροντικό στις διηγήσεις του Αββά Ποιμένος.
Ο αββάς Ισαάκ καθόταν κάποτε με τον
αββά Ποιμένα και εργάζονταν το εργόχειρό τους. Σε μία στιγμή ο αββάς Ποιμήν
περιέπεσε σε έκσταση. Όταν συνήλθε ρωτήθηκε από τον αββά Ισαάκ, που ήταν ο
λογισμός του; και εκείνος τότε του ανέφερε: «ο εμός λογισμός τέκνον, όπου η
αγία Μαρία Θεοτόκος έστηκεν ενώπιόν του Σταυρού του Κυρίου». Και έκλαιε και
ούτως ήθελεν μετά αυτής είναι πάντοτε και κλαίειν. Είχε την αίσθηση πως ήταν
στο Γολγοθά, στον τόπο της Σταύρωσης και βρισκόταν μαζί με την κυρία Θεοτόκο
και έκλαιε ενώπιον του Σταυρού του Κυρίου.
Από αυτό το περιστατικό φαίνεται πως η
Εκκλησία δεν αγνοεί και δεν υποτιμά το μυστήριό του Σταυρού, το οποίο συνέχει
την Ορθόδοξη Θεολογική Σκέψη, που θεωρεί πως η δύναμή του και οι ευρύτεροι
συμβολισμοί Του συναρτώνται άμεσα με το πρόσωπο του Χριστού. Έτσι, ο Αγ.
Γρηγόριος ο Νύσσης δίνοντας τη δική του εκδοχή για το Σταυρό, επικαλείται το
γεγονός εκείνο όπου ο Μωυσής βύθισε στα νερά της πηγής ένα ξύλο και το νερό
εκείνο έγινε γλυκύ και πόσιμο, ενώ προηγουμένως ήταν πικρό. Λέει λοιπόν πως το
ξύλο εκείνο συμβόλιζε το Σταυρό του Κυρίου, ο οποίος καταξιώνει και γλυκαίνει
κατά την έκφραση του τον πνευματικό βίο. Ο μέγας Αντώνιος αναφέρει πως ο
Σταυρός του Κυρίου είναι δύναμη διότι αγιάστηκε από τη λυτρωτική θυσία του
Χριστού γι’ αυτό είναι φόβητρο των δαιμόνων: «Σφραγίζετε εαυτούς και του
οίκους• δήμοι γαρ ούτοι εισίν και πάνυ τρέμουσιν το σημείον του Κυριακού
Σταυρού• όταν γαρ οίδωσιν τον Σταυρόν υπομιμνήσκουσιν τον Εσταυρωμένον».
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως για
τους πατέρες της Ανατολής ο Σταυρός αποτελεί σημείο καταλλαγής και ενότητας των
ανθρώπων στο πρόσωπο του Σταυρωμένου Χριστού. Ο Μέγας Αθανάσιος λέει γι’ αυτό:
«Ο Χριστός υψώθηκε πάνω στο Σταυρό και με τα καρφωμένα σ’ αυτόν χέρια του καλεί
όλους σε ενότητα και Εβραίους και ειδωλολάτρες, με στόχο το πνευματικό ανέβασμά
τους στους ουρανούς.
Στην Πατερική Γραμματεία ο Σταυρός
συμφαίνεται με τον πόνο, την άσκηση και τον αγώνα κατά των παθών: «Σταυρός
εστίν του σταυρώσαι την σάρκαν, συν τοις παθήμασιν και ταις επιθυμίαις» λέει ο
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Η θεώρηση του Σταυρού ως συμβόλου αγώνα κατά των
παθών είναι εναρμονισμένη με τη θεολογική και συμβολική ανάλυση της λυτρωτικής
θυσίας του Χριστού. Έτσι, π.χ. κατά τον Άγιο Ησαΐα τον αναχωρητή ο Χριστός
υψώθηκε πάνω στο Σταυρό, ως αντιστάθμισμα της πτώσης του ανθρώπου. Το αγκάθινο
στεφάνι που φόρεσε φανέρωνε την εξάλειψη από μέρους του της κατάρας κατά των
πρωτοπλάστων που επήλθεν με το δικό του πόνο και κόπο. Η χολή που πιέστηκε να
δεχθεί πάνω στο Σταυρό συμβολίζει τους αισχρούς και εφάμαρτους λογισμούς, τους
οποίους πρέπει να αποφεύγουμε δια της μονολογίστου ευχής. Τέλος, το όλο σκηνικό
της Σταύρωσης είναι κατά τον Πατέρα αυτό της Εκκλησίας μία διαρκής υπόμνηση πως
δια της ηδονής χάσαμε τον Παράδεισο ενώ δια της οδύνης και του πόνου του
Σταυρού τον επανήβραμεν.
Σε ένα ανάλογο ύφος ο Μέγας Αθανάσιος
θα πει πως ο Χριστός σταυρώθηκε πάνω στο ξύλο, για το ξύλο της γνώσεως. Δέχτηκε
καρφιά για να καρφώσει την αμαρτία. Έλαβε επί του Σταυρού θάνατο για να
θανατώσει το θάνατο. Τέλος φόρεσε αγκάθινο στεφάνι για να φανερώσει πως ο ίδιος
έγινε νικητής κατά του κοσμοκράτορος της σάρκας και της αμαρτίας.
Ο Σταυρός πάντα υπό το πρίσμα της
λυτρωτικής θυσίας του Χριστού κατά τους πατέρες της Ανατολής αλληλοπεριχωρείται
με το γεγονός της Αναστάσεως. Ο Μέγας Αθανάσιος λέει: « ουκ αν είη η Ανάστασις,
μη προηγουμένου θανάτου». Ο Σταυρός αποτελεί το προανάκρουσμα της Ανάστασης,
την υπέρβαση του πόνου, της θλίψης και του θανάτου γι’ αυτό για την Ορθόδοξη
Ανατολή: «Χαλεπότερον του αμαρτάνειν εστίν το απελπίζειν». Μεγαλύτερη αμαρτία
είναι η απελπισία κατά τη θεολογία του Αγίου Ιωάννη του Καρπάθιου, διότι
ουσιαστική σημαίνει την απόρριψη και άρνηση του γεγονότος της Ανάστασης.
Ο Σταυρός δεν γεννά ούτε απογοήτευση
ούτε απελπισία λέει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, ο οποίος σαφώς επηρεασμένος
από το γεγονός της αλληλοπεριχώρισης , του Σταυρού και της Ανάστασης, θα
διακηρύξει: « πάσης θλίψεως τέλος εστίν η χαρά και παντός κόπου η ανάπαυσις και
πάσης ατιμίας η δόξα».
Ο άθεος υπαρξισμός που απορρίπτει την
αλληλοπεριχώρηση του Σταυρού και της Ανάστασης διακηρύττει με το στόμα του
Γάλλου φιλοσόφου Ζιαν Πωλ Σαρτ: « Ο θάνατος είναι μοιρόγραφτος στους ανθρώπους,
καθώς είναι τα ερείπια για τα πράγματα». Αντίθετα η Ορθόδοξη Ανατολή που ζει
και συγκλονίζεται από το γεγονός του Σταυρού και της Ανάστασης διακηρύττει με
το στόμα του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά: «Όσπερ γαρ Χριστός απέθανεν εν ατιμία
και ασθενεία σαρκός Ανέστη δε εν δυνάμι και δόξη θεϊκή, ούτω και πάντες οι κατά
Χριστόν ζήσαντες. ανίστανται δε εν δυνάμει και δόξη θεϊκή σώμα ακήρατο και
δεδοξασμένονλαβόντες, οποίον έσχεν ο Χριστός, μετά την εκ νεκρών αυτού
ανάστασιν».
Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί για τον
κόσμο αφορμή υπόμνησης του μυστηρίου του Σταυρού και της Αναστάσεως του Κυρίου
μας.
Δεν είναι μόνο το έθιμο το οποίο μας
καλεί στο ναό εκείνες τις ημέρες. Δεν είναι μόνο η ανάμνηση της παιδικής μας
ηλικίας. Δεν είναι μόνο το θρησκευτικό συναίσθημα ή το καλό του χρόνου το οποίο
επιβάλλει να νηστεύουμε και να κοινωνούμε. Όλα αυτά έπονται του πνευματικού
περιεχομένου της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδος και αν μείνουμε σ' αυτά, τότε στην
ουσία ακυρώνουμε το νόημά της. Διότι τα όσα η Εκκλησία μας υπενθυμίζει,
υπερβαίνουν το νού και την ανθρώπινη γνώση και μας εισάγουν στην πραγματικότητα
της κοινωνίας του Θεού με τον άνθρωπο, της Βασιλείας των ουρανών που γίνεται
ένας «καινός», καινούριος κόσμος, ήθος που μεταμορφώνει τις καρδιές και τις
συνειδήσεις μας.
Μέσα λοιπόν από το μυστήριο του
Σταυρού, το οποίο ο Χριστός μας αποκάλυψε, καλούμαστε να αποδεχθούμε τις
Αλήθειες της πίστης μας και να επιλέξουμε το δρόμο της προσωπικής μας Ανάστασης
στη ζωή της Εκκλησίας μας. Αυτές οι Αλήθειες-μεταξύ άλλων- είναι ότι:
Στο
Σταυρό φάνηκε ότι η δύναμη του Θεού δεν είναι η εξουσία, αλλά η αγάπη. Ο
Χριστός αρνήθηκε να κατεβεί από το Σταυρό, όπως μπορούσε, γιατί ήθελε ο
άνθρωπος να πιστεύει σε έναν Θεό που σέβεται την ελευθερία του και που δεν ζητά
την επιβολή. Καί η ελευθερία λειτουργεί μόνο στην αγάπη που γίνεται αίμα και
όχι όπλο. Γίνεται παραίτηση από τα δικαιώματά μας χάριν της υπακοής στο θέλημα
του Θεού και την προσφορά στο συνάνθρωπο. Γίνεται ελπίδα σ' Έναν Θεό που δε θα
συντρίψει τους αμαρτωλούς, αλλά θα τους συγχωρέσει, εφόσον οι ίδιοι το ζητήσουν.
Γίνεται υπομονή στην αδικία και, ταυτόχρονα, προσευχή. Κι αυτό είναι η
Ανάσταση.
Στο
Σταυρό φάνηκε ότι ο Θεός δεν περιμένει από τον άνθρωπο, αλλά κάνει ο Ίδιος το
πρώτο βήμα. Η αγάπη του Θεού δεν είναι εγωιστική, αλλά θυσιαστική. Δεν απαιτεί
από εμάς ο Θεός, αλλά δίδεται και προσφέρεται στον καθέναν μας. Γι' αυτό και
στη ζωή της Εκκλησίας καλούμαστε να κοινωνήσουμε τον Εσταυρωμένο και Αναστημένο
Χριστό ο Οποίος αυτοπροσφέρεται σε κάθε Θεία Λειτουργία και μας περιμένει, όχι
για το καλό του χρόνου, όχι μία φορά, αλλά συνεχώς, για να γίνει για τον
καθέναν μας ανάσταση, άφεσις αμαρτιών και ζωή αιώνιος.
Στο Σταυρό φάνηκε
ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος και γεύθηκε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης φύσης,
πλην της αμαρτίας. Γι' αυτό και ο Θεός καταλαβαίνει τον πόνο μας, τις θλίψεις
μας, τις δυσκολίες μας, την αγωνία μας μπροστά στο θάνατο και ζητά να μας
ξεκουράσει από όλα τα βάρη που μας καθιστούν κοπιώντας και πεφορτισμένους.
Αρκεί να Τον εμπιστευθούμε, να αφήσουμε σ' Αυτόν τις σκέψεις μας, τις μέριμνές
μας και τις λύπες μας, διαλέγοντας το δρόμο της προσευχής τόσο για τον εαυτό
μας όσο και για όλο τον κόσμο.
Στο Σταυρό φάνηκε ότι ο Θεός μπορεί να
υπομείνει την κακία των ανθρώπων μέχρι και τον θάνατο. Ο καθένας από εμάς όμως
καλείται να κάνει τον θάνατο του Θεού ανάσταση για τον ίδιο. Να αφήσει κατά
μέρος την κακία, την αμαρτωλή επιθυμία του, τον ρυπαρό λογισμό και να αναστηθεί
διά της μετανοίας και εξομολογήσεως στη ζωή της Εκκλησίας. Να σταυρώσει τα δικά
του πάθη και να νικήσει τον πενυαμτικό θάνατο που είναι ο χωρισμός μας από το
Θεό.
Στο Σταυρό φάνηκε ότι ο Θεός θέλει να
σωθούν όλοι οι άνθρωποι και δεν κάνει διακρίσεις. Άπλωσε τα χέρια Του και
αγκάλιασε όλο τον κόσμο. Δεν έμεινε στα πλαίσια ενός τόπου, ενός περιούσιου
λαού, δεν χώρισε τους ανθρώπους ανάλογα με την καταγωγή τους, τη γλώσσα τους,
τις πεποιθήσεις τους. Έδειξε ότι αγαπά τους πάντας και, μάλιστα, κατήλθε και
μέχρις Άδου ταμείων για να οδηγήσει στη σωτηρία και όσους είχαν ζήσει πριν τη
δική Του παρουσία. Γι' αυτό και η Ανάσταση είναι πρόταση ζωής και σωτηρίας για
όλη την ανθρωπότητα. Γι' αυτό και η Ορθόδοξη Εκκλησία απευθύνει πρόσκληση προς
όλους τους ανθρώπους να ζήσουν την Ανάσταση στην πίστη, τα μυστήριά της και,
πρωτίστως, στην αγάπη που δε γνωρίζει εξαιρέσεις.
